Đợt bùng phát dịch COVID lần thứ tư đã làm bộc lộ rất nhiều vấn đề xã hội cũng như quy trình ứng phó với rủi ro của cơ quan quản lý, tổ chức xã hội và cá nhân mỗi người. Với tư cách là đơn vị nghiên cứu độc lập, Viện nghiên cứu Đời sống Xã hội (Social Life) đã tiến hành khảo sát về đời sống người dân, đặc biệt là các nhóm yếu thế, người di cư mắc kẹt tại thành phố, dự báo tình hình, đề xuất những giải pháp giải quyết các vấn đề đang đặt ra như: khó khăn trong tiếp cận nhu yếu phẩm, dịch vụ thiết yếu hàng ngày, căng thẳng tâm lý xã hội, trong kết nối thông tin...

Từ ngày 9/7/2021, khi nhận thấy vấn đề thiếu đói, căng thẳng xã hội tại TP HCM, chúng tôi đã lần lượt gửi các đề xuất đến các thành viên Ban chỉ đạo chống dịch TP HCM, thông qua Tổ tư vấn hoặc các cơ quan chức năng phụ trách an sinh xã hội. Lúc đó chúng tôi dự báo người nghèo và cận nghèo đã không còn khả năng cầm cự; phòng tuyến y tế vẫn được coi là nơi quan trọng nhất vừa truy quét, phát hiện, tấn công các ổ dịch nhưng chính phòng tuyến những người yếu thế mới dễ bị xuyên thủng trên diện rộng nhất trên tuyến trận chống dịch. Nếu không có lưới an sinh đủ rộng sẽ dẫn đến các hiệu ứng domino căng thẳng xã hội. Do đó, để đảm bảo phòng tuyến này vững vàng, phải dựa vào sự góp sức tổng lực của mạng lưới cứu trợ xã hội của cả nhà nước và tư nhân. Chính phủ đã xác định “mỗi thôn xóm, tổ dân phố là một pháo đài” chống dịch, vậy thì việc vận hành “pháo đài” ấy sẽ dựa trên nguyên tắc nào? Phát huy năng lực trong từng cộng đồng ra sao? Chúng tôi cho rằng, để vận hành được các “pháo đài” trong thời dịch – gồm kế hoạch chống dịch, giãn cách, an sinh, sản xuất tại cộng đồng như thế nào, cần dựa vào cấu trúc của cộng đồng. Việc phát huy năng lực của cộng đồng trong ứng phó với đại dịch COVID không chỉ cần thiết trong bối cảnh dịch bệnh hiện nay mà còn hữu ích trong dài hạn, để ứng phó với các cú sốc thiên tai, dịch bệnh mới nổi trên diện rộng hoặc biến cố bất thường trong phạm vi từng cộng đồng trong tương lai. Nguyễn Đức Lộc - Nguyễn Thu Quỳnh